آداب و رسوم شب یلدا در خوی

شب یلدا یا چیلله گئجه سی به عنوان طولانی ترین شب سال ، آخرین شب پاییز و نخستین شب زمستان همه ساله توسط مردمان شهرستان خوی جشن گرفته شده و گرامی داشته می شود. این شب فرصت مناسبی برای نوکردن دید و بازدیدها و دور هم نشینی خانواده ها و جمع شدن در خانه بزرگان و پدر و مادرهاست تا شبی را به عشق، صلح و صفا در کنار یکدیگر به خوشی بگذرانند.
مردمان این سرزمین اعتقاد دارند در این مدت سرمای زمستان به اوج خود می‌رسد و این امر برای کشاورزان که افزایش محصولات تابستان آنها بستگی به اوج سرمای زمستان دارد، بسیار خوشایند است.
از دوران گذشته چیلله گئجه سی با برگزاری آیین های خاصی در شهرستان خوی همراه بوده است و اکنون برخی از آنها فراموش شده و برخی هم رنگ تغییر به خود گرفته است اما در مهمترین نمادهای خوراکی و آیینی این جشن هنوز هم در روستاها و شهر خوی پابرجاست. نماد اصلی شب یلدا، هندوانه است. خریدن هندوانه برای شب چله شاید یکی از رسومی است که از دیرباز تاکنون در اغلب نقاط کشور و در خوی نیز بدون تغییر باقی مانده است؛ نمادی که از آن به عنوان سمبل شب یلدا نام برده می شود.
هندوانه یا به زبان ترکی، قارپیز، نماد اصلی شب یلداست و این میوه مظهر شیرینی، خونگرمی، سرسبزی و سرخ‌ فامی، شادابی و سرزندگی است و مردم خوی و آذربایجان بر این باورند که خوردن هندوانه موجب مقاومت بدن در مقابل سرمای زمستان می شود. خوردن هندوانه از گذشته در شب یلدا مرسوم بوده است و مردم معتقدند با خوردن هندوانه، لرز و سوز سرما به تنشان تاثیر نمی گذارد و سرمای زمستان را حس نمی‌کنند.

 چیلله پایی هدیه داماد برای نوعروس
یکی از رسم هایی که کم و بیش در خوی به قوت خود باقی است، رسم تهیه هدیه شب یلدا، چیلله لیک یا همان چیلله پایی است که خانواده ها طبق رسمی قدیمی، هدایا و سوغاتی هایی را تدارک می بینند و به منزل نوعروسان می فرستند.
وی افزود: در گذشته این رسم با آداب خاصی همراه بوده است، به این صورت که خانواده داماد هدایای شب یلدا را بر سینی مسی بزرگی تحت عنوان خوانچه یا به ترکی «خونچا» گذاشته و بر روی آن دستمالی گلدوزی شده و زیبا می کشیدند و هدیه را به خانه نوعروسان می فرستادند. این مراسم در شهرستان خوی به شیوه خاصی هنوز هم در روستاها برگزار می شود؛ به گونه ای که این خوانچه ها شامل پشمک زغفرانی، کاسه ای پر از سیب‌های سرخ، حلوای گردو، یک طاقه ترمه حاشیه دوزی شده و چارقد قرمز و دیگر هدایای لباسی بودند و بر روی سر یک مرد جوان قرار می گرفتند و در کوچه‌ها حرکت می کند تا به منزل نوعروس برسد. در این میان رهگذران و همچنین مهمانان شب یلدا، هدیه شب یلدا یا همان «چیلله لیک» را به تماشا می نشینند.

انار و سیب نماد باروری و سلامتی در سفره یلدا
خوراکی‌های شب یلدا در خوی شامل پشمک، آجیل، سنجد، مغزگردو و بادام و فندق، میلاخ که از انگور درست می شود، کشمش و حلواست که در این بین انواع حلوا بر سر سفره شب یلدا گذاشته می شود و حلوای گردویی، شیرینی مخصوص شب یلدا به شمار می رود. انار و سیب نیز 2 میوه ای هستند که در کنار سفره شب یلدا جایگاه ویژه ای دارند و فراموش نمی شوند؛ انار میوه ای بهشتی که نماد باروری است و سیب نماد سلامتی مردمان این سرزمین و دیار عنوان می شود.

شهریار خوانی و کوراوغلو خوانی در چیلله گئجه سی
معمولاً در شب یلدا همه فرزندان در خانه پدری دور کرسی بزرگی حلقه می زنند و بعد از خوردن تنقلات و میوه به نقل حکایات و داستان‌هایی از حماسه‌های ملی این سرزمین و اشعار حیدربابای محمدحسین شهریار می پردازند. که از جمله آنها می‌توان به این «بایاتی» اشاره کرد:
چیله چیخار بایراما بیر آی قالار
پینتی آرواد قوورمانی قـــورتارار
گئدر باخار گودول ده یارماسینا
باخ فلکین گردش و غوغاسینا
ترجمه:
وقتی چله تمام شد یک ماه به عید باقی می‌ماند
زن بدسلیقه گوشت‌های ذخیره خود را تمام می‌کند
به بلغورهای انبار روی می‌آورد
و اینک تو نظاره کن گردش و غوغای فلک را

در قدیم نیز عاشیق ها نیز در برخی خانه های خوی قصه هایی مثل «کوراوغلو» و قصه های مهر و محبت شبیه «قربانی و پری» را با ساز خویش و آواز دلنشین خود در شب یلدا می خواندند.
شب یلدا، آخرین شب آذرماه و فصل پاییز به عنوان طولانی ترین شب سال، تحت آیین و مراسماتی در شهرهای مختلف ایران اسلامی گرامی داشته شده و مردم دیدو بازدید خانواده ها می پردازند.